Милли ризыклары

Милли аш-су

Татар халык мәдәниятенең бер өлешен тәшкил иткән туклану системасы чагыштырмача тотрыклы булып кала. Аш-суның составында, аны әзерләү ысулларында һәм туклану режимы, табын элементлары һ.б. белән бәйле гадәткә әверелгән кайбер тәртипләрдә төп ризык төрләренең милли асылы саклана.

Азык-төлекнең составы бөртеклеләр өстенлек иткән игенчелеккә нигезләнгән авыл хуҗалыгы үзенчәлекләре белән билгеләнә. Туклануның нигезен икмәк, он һәм ярмадан әзерләнгән азыклар, ит, май, сөт һәм сөт ризыклары тәшкил итә.

Арыш һәм бодай ипиен түгәрәк яисә озынча зур ипи савытларында ачы камырдан пешергәннәр. Чүпрәле яисә төче камырдан көлчә, кабартма, күмәч, белен, коймак, пәрәмәч, өчпочмак, бәлеш, сумса ясаганнар.

Төче камырдан кайнап торган майда кыздырып борынгыдан ук килгән милли ашлар – бавырсак, кош теле, юка һ.б. әзерләгәннәр.

Шулпада пешерелә торган камыр ашлары: токмач, чумар, умач һ.б. бик популяр булган. Элек-электән үк пилмән кулланылган.

Татарлар тары, карабодай, борай, солы, арпа, бодай ярмаларыннан әзерләнгән боткалар ашаганнар; җәй көне балтырган, кузгалак һ.б. үсемлек яфракларыннан аш пешергәннәр. Бәрәңге, кабактан әзерләнгән ризыклар киң кулланылган.

Яңа өлгергән, киптерелгән, варенье һәм как рәвешендәге җиләк-җимешләрне куллану Әстерхан татарлары арасында күбрәк таралган булган. Татарларның башка төркемнәре арасында элегрәк җиләк-җимеш бакчачылыгы булмау урман җиләкләре һәм кыргый үләннәр җыю хисабына кайтарылган.

Көндәлек азык рационын яңа сауган, кайнатылган һәм әчетелгән сөт (катык, сөзмә һ.б.), эремчектән әзерләнгән корт, сыр, шулай ук бия сөтеннән эшләнгән әйрән, кымыз кебек эчемлекләр тәшкил иткән.

Чәй эчү аерым популярлык казанган. Элек-электән күпчелек авыл кешеләре чәй урынына мәтрүшкә, бөтнек, сары мәтрүшкә, гөлҗимеш, карлыган, кура җиләге яфраклары һәм җимешләре, юкә чәчәге һ.б. җирле үләннәрне пешереп эчкәннәр.

Элек авыл һәм шәһәр халкының зур күпчелеге ит ашларын бары бәйрәм көннәрендә генә әзерләгән; сыер, сарык, ат итен кулланганнар, салкыннар төшү белән кош ите (нигездә, каз, үрдәк) файдаланылган.

Бәйрәмнәрдә хәллерәк татарлар ат итеннән, шулай ук кош итеннән йорт казылыгы, каклаган (сирәгрәк ысланган) ризыклар (казылык, калҗа, ойгыз һ.б.) әзерләгәннәр. Татарлар да тутырган тавык әле һаман да бәйрәм ашы буларак кабул ителә.

Итне озаграк саклау өчен (нигездә, каз итен) тозлап һәм киптереп куйганнар.

Хәзерге вакытта көндәлек һәм бәйрәм табыннарында татарлар өчен традицион булган пирог, бәлеш, көлчә, кош теле, бавырсак, чәк-чәк, белен, токмачлы аш, боткалар, пешкән, томалап пешерелгән һәм какланган ит, сөт һәм сөт ризыклары, шулай ук яшелчә ашлары (борщ, щи һ.б.), варениклар, мантый, шашлык, койка, салатлар, компот, квас һ.б. киң кулланыла.

Яшелчәчелек һәм бакчачылык бик тиз алга китү сәбәпле, яшелчәләрне һәм җиләк-җимешне кышка әзерләү, кәбестә, кыяр, помидор тозлау, җиләк-җимеш киптерү, яшелчә һәм җиләк-җимешләрне маринадлау һәм консервлау киң кулланылышка керә

Чыганак: Татарика